Drzewa genealogiczne 101

Co? Gdzie? Jak?

Drzewo genealogiczne można zapisywać w wielu różnych formach. Najprościej jest chyba w zeszycie (np. w formie 1 małżeństwo i lista dzieci na stronę) lub na kartce w formie graficznej (przy czym A0 może nie wystarczyć!). Te metody mają jednak to do siebie, że poprawianie danych jest trudne a miejsce kiedyś się skończy.

Inną metodą jest korzystanie ze stron typu MyHeritage, FamilySearch, Geni czy WikiTree. Ich zaleta polega na łatwości edytowania i dopisywania danych oraz na możliwości równoczesnej pracy nad drzewem przez kilka osób. Wada - często są płatne.

Ja poszedłem w inną stronę. Powyższe strony korzystają “pod spodem” ze struktury danych nazwanej GEDCOM. Jest to format danych stworzony w 1985 roku przez Wydział Historii Rodzinnej Kościoła Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich (czyli mormonów). Jest to jednak również jedyny ogólnie przyjęty na całym świecie otwarty format do przechowywania tego typu danych - a dzięki temu obsługują go praktycznie wszystkie strony i programy genealogiczne. Dzięki temu można drzewo tworzyć na swoim komputerze w innym programie, udostępniać je w formie pliku innym członkom rodziny, a także w dowolnym momencie przenosić drzewo z programu na stronę czy odwrotnie. Zalety: dane nie opuszczają naszych komputerów i są dzięki temu bezpieczniejsze, a korzystanie z tych programów jest bezpłatne. Wada: brak możliwości wspólnej pracy kilku osób nad tym samym plikiem.

Polecanych programów do tworzenia drzew jest dużo. Warto wspomnieć chociażby o Anchestris, Gramps czy GEDKeeper. Ja korzystam z tego ostatniego.

Jakie dane są warte zapisania?

Oczywiście imiona i nazwiska - często jest wiele form i podpowiem, że naprawdę warto zapisać wszystkie. Przykładowo urodzona w Niemczech Madeleine Kovalski w Polsce mogła funkcjonować jako Magdalena Kovalski, choć w akcie ślubu z Franciszkiem Nowakiem ma wpisane nazwisko Magdalena Kowalska, a na akcie zgonu już Magdalena Nowak (dla niemieckich urzędów jest ona nadal Madeleine Nowak). Jak widać form mamy tu pięć. GedCom pozwala na podanie różnych form imion i nazwisk.

Poza tym daty! i miejsca!!. Data i miejsce urodzenia, data i miejsce chrztu (jeśli był - to naprawdę ułatwia przeszukiwanie akt sprzed 1870, które wówczas były prowadzone przez kościoły a nie urzędy), data i miejsce ślubu, data i miejsce zgonu, data i miejsce pochówku (ja wpisuję w formacie cmentarz / kwatera / rząd / grób), znane miejsca zamieszkania.

Warto także zapisywać źródło tych danych (np. w przypadku ślubu: Księga Małżeństw USC Pcim Dolny, rok 1456, akt 17). Sprawę ułatwia fakt, że GedCom pozwala podać źródła dla każdego zdarzenia (ślubu/urodzenia/zgonu/etc).

No i na koniec: zdjęcia - profilowe, nagrobków, skany znalezionych metryk. Warto katalogować wszystkie znaleziska.

Skąd brać dane? Gdzie szukać przodków?

Tu zaczyna się cała zabawa. Źródła danych możemy podzielić na kilka kategorii:

Cmentarze i nagrobki (oraz nekrologi itp)

Dużo informacji (daty urodzenia, śmierci, inni członkowie rodziny, zdjęcia) możemy ściągnąć wprost z nagrobków. Listę znanych mi i wykorzystywanych przeze mnie wyszukiwarek grobów umieszczę na dole tej strony. Warto jednak podchodzić do tych danych z dozą ostrożności - im wcześniej się w historii cofany tym bardziej błędne dane na nagrobkach potrafią być - czasem nawet o 5 lat może się różnić np data urodzenia!

Metryki i akty stanu cywilnego

To prawdziwa kopalnia informacji, o ile wie się jak ich szukać. Służą do tego odpowiednie wyszukiwarki, zanim się z nich skorzysta warto jednak poznać proces stojący za dostępem do tych akt.

Przede wszystkim dostęp publiczny posiadamy jedynie do akt zarchiwizowanych - co do zasady mówimy o dokumentach ponad stuletnich (czasem ponad 80-letnich). Po drugie, łatwy dostęp mamy jedynie do tych ze zarchiwizowanych aktów, które zostały zeskanowane - w pozostałych wypadkach pozostaje wycieczka do odpowiedniego archiwum (państwowego/diecezjalnego lub archidiecezjalnego, albo na konkretną parafię) i ręczne przeglądanie akt.

Po trzecie bardzo ułatwia sprawę, jeśli poszukiwane przez nas akta zostały zindeksowane (tak jak Google indeksuje, tj. tworzy sobie “skorowidz” stron internetowych żeby móc je później łatwo przeszukać, tak skany akt trzeba indeksować, w celu stworzenia takiego “skorowidza” dostępnych w nich danych). Indeksowaniem w większości przypadków zajmują się osoby, które znają dany język i mają dużo wolnego czasu.

W skrócie, żebyśmy mieli możliwość coś łatwo znaleźć, to odpowiednie dokumenty muszą nadal istnieć, kościół musi chcieć je przekazać do skanowania i udostępnienia (o ile mówimy o dokumentach kościelnych, dokumenty państwowe trafiają do archiwów z "automatu"), następnie muszą zostać faktycznie zeskanowane, publikowane, a na koniec zindeksowane - warto więc nie zrażać się brakiem powodzenia w szukaniu akt, gdyż może ich po prostu nie być jeszcze dostępnych.

Problemem jest też to, że bardzo dużo tych aktów jest w językach innych niż polskim - historię ojczyzny wszyscy znamy. O ile z językiem niemieckim jest prosto, bo nawet google tłumacz potrafi odczytać niemieckie pismo odręczne, o tyle życzę powodzenia z językiem (staro)rosyjskim - musiałem znajomą białorusinkę prosić o pomoc, a i ona nie przetłumaczyła wszystkiego. Sporo pomocy można dostać także na grupie Genealodzy PL na Facebooku i grupach pokrewnych.

Najwięcej skanów akt i metryk posiada Archiwum Państwowe, które udostępnia je pod adresem https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/wyszukiwanie-akt-metrykalnych. Czasem swoje własne skany udostępniają też indeksy. Skany można znaleźć też na stronie Archiwum Głównym Akt Dawnych, czy bazie Genealogia w Archiwach, a także w MyHeritage i FamilySearch

W FamilySearch skanów szukamy wpisując nazwę miejscowości/parafii w pole Keywords, nie Places. Ponadto, po znalezieniu wpisu dla konkretnego miejsca, na dole strony znajdziemy listę ksiąg z danej parafii. Możemy tam spotkać się z symbolami (dostęp do metryk/indeksów następuje po kliknięciu w symbol):

• - skany dostępne po zalogowaniu bez ograniczeń
• - skany dostępne z ograniczeniami (np. tylko po zalogowaniu, brak możliwości druku/zapisu lub dostępne tylko w centrach FS). Jeśli zdjęcia tak oznaczone nie są dostępne online, warto poszukać ich na stronie Korzenie.net - Metryki, lub zwrócić się o pomoc na grupie Korzenie - wymiana źródeł genealogicznych lub Genealodzy PL płatne usługi na Facebooku.
• - mikrofilm nie został zeskanowany do postaci cyfrowej, niedostępny do przejrzenia ani zdobycia
• - dostęp do indeksów z danej księgi

Dobra rada w tym miejscu: warto zapisywać znalezione skany na dysku - łatwiej je wtedy znaleźć w przyszłości w razie potrzeby, a i niezła pamiątka z poszukiwań. Dobrze jest ustalić system nazywania plików tak, by łatwo je później było znaleźć. Ja proponuję schemat:

<rok> - <ozn> - <nazwiska i imiona> - akt <nr>, <miejsce>

Na przykład:

• 1885 - U - Kowalski Jan - akt 21, parafia Pcim Dolny
• 1886 - M - Kowalski Zbigniew i Nowak Anna - akt 123, parafia Grabież
• 1890 - Z - Kowalska Anna zd Nowak - akt 57, USC Kazimierz

To co najważniejsze, czyli indeksy skanów są tworzone przez użytkowników stron utrzymujących te indeksy. Są to (w kolejności zgodnej z moją subiektywną oceną):

• https://geneteka.genealodzy.pl - chyba najpopularniejszy i najogólniejszy indeks aktów z całego kraju, a czasem i zagranicy. Jeśli znamy województwo w którym chcemy szukać przodków, klikamy je na mapie - w przeciwnym przypadku zaczynamy od wyszukiwania ogólnego dostępnego pod ikoną na górnym pasku. Opcja szukania dokładnego jest warta użycia do dokładniejszego przefiltrowania wyników, ale zdecydowanie polecam zaczynać bez niej - szczególnie jeśli zagłębiamy się w XVIII wiek (i wcześniejsze), gdzie nazwiska nie były nazwiskami a przydomkami, ich formy zmieniały się płynnie, a ich nosiciele mogli korzystać z nawet 4 różnych przydomków. Indeks dotyczy skanów z wielu państwowych i prywatnych baz, także z własnych zbiorów dostępnych pod https://metryki.genbaza.pl i https://skanoteka.genealodzy.pl.
• https://www.basia.famula.pl - indeks skupiony na aktach i metrykach z województwa wielkopolskiego. W tym regionie posiadają dużo więcej zindeksowanych danych niż inne indeksy. Posiadają też przyjemną w użyciu, rozbudowaną wyszukiwarkę zaawansowaną (niebieski link pod polem nazwiska), ale ta zwykła też działa świetnie.
• https://poznan-project.psnc.pl - traktuję to osobiście jako rozszerzenie do BaSI. Indeksowane są tu tylko małżeństwa zawarte na terenie historycznej Wielkopolski.
• https://regestry.lubgens.eu - świetny indeks tym razem dla województwa lubelskiego.
• https://projektwarmia.pl/wyszukiwarka - województwo warmińsko-mazurskie
• https://katalog.projektpodlasie.pl - indeks ogólnopolski. Niestety wymaga logowania.
• https://ltg.pl/indeksy - parę dodatkowych indeksów dla województwa lubelskiego
• https://metryki.genbaza.pl/genbaza,list,1,1 - indeks ogólnopolski
• https://www.genealogiawarchiwach.pl - część skanów tu dostępnych także jest zindeksowana, jednak jest to niewielki procent skanów, a korzystanie z wyszukiwarki (i całej strony) jest dość ciężkie.
• https://www.familysearch.org/search

Więcej linków można znaleźć też pod adresami:

• https://sites.google.com/view/polishgenealogygroup/źródła-internetowe/bazy-i-zbiory-metrykalne
• https://moremaiorum.pl/gdzie-szukac-ksiag-metrykalnych-wykaz-baz-i-stron-w-poszczegolnych-wojewodztwach
• https://korzenie.net/linki

Ponadto przeszukiwać można drzewa tworzone przez innych użytkowników na wspomnianych na początku stronach - warto jednak brać poprawkę na to, że te dane nie muszą być w 100% prawdziwe, warto je zawsze weryfikować i porównywać z aktami i metrykami.

Uwaga: czasem indeksy nie posiadają aktywnego linku do skanu. Wtedy można próbować znaleźć ten skan na szukajce rządowej, za pomocą przycisku Wyszukiwanie akt metrykalnych, podając dane z indeksu. Podobnie będziemy musieli zrobić dla linków kierujących do nieistniejącej już strony szukajwarchiwach.pl (bez .gov).

Lista stron z informacjami o grobach

Aktualna lista stron na grupie Genealodzy PL Groby na FB.

Ja korzystam z: